Genel olarak Ödemeler dengesi, bir ekonomide yerleÅŸik kiÅŸilerin, yurt dışına yerleÅŸik kiÅŸiler ile belli bir dönem içinde yapmış oldukları ekonomik iÅŸlemlerin kaydedildiÄŸi istatistiki bir tablodur. Bir ülkenin toplu bir özetini sunması nedeniyle oldukça önemlidir.
Ödemeler dengesi tanımında, ekonomi ve yerleÅŸiklik temel kavramlardır. Ekonomi sözcüÄŸü bir hükümet tarafından idare edilen coÄŸrafi bölgeyi ifade eder. YerleÅŸiklik kavramı ise, kiÅŸilerin milliyetini deÄŸil bir ekonomide bir yıldan fazla süre ile ikamet etmelerini ifade eder.
Ödemeler dengesi istatistikleri derlenirken; üç temel ilke gözetilir. Çift kayıt ilkesine göre, her bir iÅŸlem için bir alacak ve bir borç olmak üzere iki ayrı kaleme eÅŸit deÄŸerde karşılıklı iki kayıt yapılır. ÖrneÄŸin, Türkiye’de bir ihracatçının yurt dışına 1.000 dolar tutarında ürün ihraç ettiÄŸini var sayalım. Bu iÅŸlem ödemeler dengesinin mal ihracatı hesabına alacak olarak, diÄŸer yatırımlar, varlıklar, efektif ve mevduat hesabına ise borç olarak kaydedilir.
Ä°kinci ilke olan mülkiyet deÄŸiÅŸimi ilkesine göre kayıt, mülkiyet deÄŸiÅŸimi gerçekleÅŸtiÄŸinde yapılır. Piyasa deÄŸeri ilkesine göre ise ekonomik iÅŸlemlerin deÄŸerlendirilmesinde piyasa fiyatları kullanılır.
Ödemeler Dengesi’nin kalemleri nelerdir?
Ödemeler dengesi istatistikleri; cari iÅŸlemler hesabı, sermaye hesabı ve finans hesabı olmak üzere üç kalemden oluÅŸur.
Cari iÅŸlemler hesabı, mal, hizmet ve gelir akımlarına iliÅŸkin iÅŸlemleri gösterir. Cari iÅŸlemler hesabında gelirlerin giderleri aÅŸtığı yani farkın artı olduÄŸu durumlar cari iÅŸlem fazlası olarak adlandırılırken, giderlerin gelirleri aÅŸtığı yani farkın eksi olduÄŸu durumlar ise cari iÅŸlem açığı olarak adlandırılır.
Sermaye hesabı, üretilmeyen ve finansal olmayan varlıklara iliÅŸkin iÅŸlemler ile sermaye transferi yoluyla oluÅŸan akımları içerir. Finans hesabı ise, bu iki hesabın toplamının nasıl finanse edildiÄŸini gösterir.
Dolayısıyla cari iÅŸlemler hesabı ile sermaye hesabının toplamının finans hesabına eÅŸit olması gerekmektedir. Ancak uygulamada bu denklik her zaman saÄŸlanamayabilir. Verilerin deÄŸiÅŸik kaynaklardan elde edilmesi, derleme ve ölçme ile kayıt zamanı farklılıklarına neden olur. Bu nedenle bu denkliÄŸi saÄŸlamak için net hata ve noksan kalemi kullanılır.
